Theo thông cáo báo chí từ Bảo tàng Không gian văn hóa Mường phát đi, nhà Lang đã bị thiêu hủy vào tối 24.10. Thông cáo cho biết, đây là “ngôi nhà sàn của vị quan Lang duy nhất còn sót lại và đang được bảo tồn”.

Cũng theo bảo tàng, vụ cháy do một nhóm khách 2 nam 2 nữ gây ra khoảng 19 giờ ngày 24.10. Họ tham quan bảo tàng, sử dụng dịch vụ ăn uống trên nhà Lang. Trong thời gian chờ món, khách tự ý đốt lửa ở bếp Mường trong nhà Lang để nướng ngô. Khi lửa bùng lên, khách hoảng loạn, không kêu trợ giúp từ nhân viên bảo tàng. Thay vào đó, họ lên ô tô tháo chạy. Thậm chí họ còn dùng xe húc thẳng vào 3 nhân viên bảo tàng khi bị ngăn lại.

Bình cứu hỏa sẵn có đã được sử dụng, trong khi xe cứu hỏa phải mất 30 phút mới tới được nơi cháy do đường đang sửa. “Ngôi nhà Lang, chủ yếu kết cấu bằng hệ khung gỗ, sàn vách gỗ, mái cọ, cùng gần 200 hiện vật nhiều chủng loại bằng đồng, gỗ, gốm, tre, vải… nguyên bản từ nền văn hóa Mường đã bị thiêu hủy hoàn toàn”, ông Vũ Đức Hiếu - Giám đốc Bảo tàng Không gian văn hóa Mường, cho biết.

Ông Hiếu nói thêm ngôi nhà Lang bị cháy có tuổi thọ hơn 100 năm. Trước khi ông Hiếu mua về dựng tại đây, đó là nhà của gia đình quan Lang - bà Hà Thị Lợi. Ngôi nhà đã được gia đình lưu giữ qua nhiều đời. Các hiện vật trong nhà như cồng chiêng, sưu tập súng săn, sưu tập đồ đồng sinh hoạt gồm sanh, ninh, mâm, chậu, nồi các cỡ, đèn đồng, đồ gốm cùng đồ gia dụng mây tre đan, rương, chăn, gối… đều là hiện vật gốc và đều cháy sạch hoặc biến dạng. Những hiện vật này ông Hiếu đã tìm kiếm và sưu tập trong thời gian gần 15 năm. Cũng nhờ việc lưu giữ không gian văn hóa Mường này mà năm ngoái, ông Hiếu đã nhận giải thưởng văn hóa Phan Châu Trinh.

“Sau khi ông Hiếu báo tin, tôi đã lên bảo tàng ngay để xem xét hiện trường. Ngôi nhà Lang đã bị cháy rụi chỉ còn lại vài chiếc cột. Các hiện vật trưng bày trong nhà đã cháy hết. Đồ đồng bị đám cháy làm biến dạng”, luật sư Trương Anh Tú, Đoàn luật sư Hà Nội, cố vấn pháp lý cho Bảo tàng Không gian văn hóa Mường trong vụ việc này, cho biết.

Cũng theo ông Tú, bảo tàng có nội quy, chỉ dẫn rõ ràng về việc không được đốt lửa trong nhà Lang. Tuy nhiên, không hiểu sao nhóm người trên lại đốt lửa trong ngôi nhà này. Thời điểm đó lại vào khoảng 19 giờ, khi các nhân viên đang chuẩn bị bữa tối nên không có người túc trực tại đó. “Biển số xe chúng tôi đã nắm được. Tôi chỉ có thể tiết lộ một chiếc ô tô mang biển số Hà Nội, chiếc còn lại mang biển số Hòa Bình. Trong các nguồn tin nhân dân đã có thông tin về người gây hỏa hoạn. Chúng tôi sẽ cung cấp cho cơ quan điều tra”, ông Tú cho biết.

“Đây là một thiệt hại nghiêm trọng, không chỉ riêng với Bảo tàng Không gian văn hóa Mường về giá trị vật chất và tinh thần, mà còn là sự tổn hại của cả nền văn hóa Mường. Bởi sự độc nhất của ngôi nhà Lang và các hiện vật là không thể tái hiện”, ông Hiếu đau xót.

PGS-TS Lưu Anh Hùng, Phó giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, cũng cho rằng khả năng tìm thấy một ngôi nhà Lang như vậy rất hiếm. “Chế độ nhà Lang đã hết lâu rồi, từ năm 1954. Từ đó đến giờ nếu còn ngôi nhà Lang là rất quý”, ông nói.

Ông Bùi Huy Vọng, nhà nghiên cứu văn hóa Mường, cho hay những ngôi nhà Lang đã biến mất từ hồi những năm 1960. Khi đó, những gì dính đến chế độ Lang đạo đều bị đốt. Có những nhà Lang lớn như ở Chiềng Vang từng bị đốt, khi đó đã cháy 4 ngày 4 đêm còn chưa hết. Một số ảnh tư liệu ông Vọng xem cũng cho thấy có những nhà Lang mà 60 người đứng dàn ra còn chưa dài bằng. “Ngôi nhà của anh Hiếu chỉ là ngôi nhà Lang nhỏ nếu so với những nhà Lang kia. Nhưng nó là cái cuối cùng. Bây giờ không còn nhà Lang nữa đâu. Đây thực sự là tin đáng buồn với nền văn hóa Hòa Bình”, ông Vọng nhận định.